KAMULAŞTIRMA ESASLARI VE KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNE KARŞI AÇILACAK İPTAL DAVASI

KAMULAŞTIRMA

ESASLARI

 

VE

 

KAMULAŞTIRMA

İŞLEMİNE KARŞI

AÇILACAK OLAN

İPTAL DAVASI

KAMULAŞTIRMA ESASLARI

 

                      İdareler, kanunlarla yapmak yükümlüğünde oldukları kamu hizmet ve teşebbüslerin yürütülmesi için gerekli olan taşınmazları, kaynakları ve irtifak haklarını nakden ve peşin olarak kamulaştırma yapabilirler.(Kamulaştırma Kanunu md 3)Bu kararı alınabilmesi için öncelikle taşınmaza ilişkin kamulaştırma kararında önce kamu yararı kararının alınması gereklidir. Örneğin Belediye yararına yapılacak olan kamulaştırmalarda belediye encümeni yetkilidir. Kamu yararı kararı alınmadan yapılacak kamulaştırmalar ise idare mahkemesinde açılacak olan iptal davası ile iptal edilebilecektir. Kamu yararı kararının son noktası ise kararın valilikçe onaylanmasıdır. Ancak bakanlıklar ve de bakanlar kurulunun almış olduğu kamu yararı kararının valilik onayına ihtiyacı yoktur.

 

                     Kamulaştırma yapacak olan idare kamulaştırma veya kamulaştırma yoluyla üzerinde irtifak hakkı kurulacak olan taşınmaz malların sınırını yüzölçümünü gösterir ölçekli planı yapar ya da yaptırır. İdare söz konusu taşınmazı kamulaştırırken satın alma usulünü kullanabileceği gibi bedel tespiti yaptırarak asliye hukuk mahkemesinden adına tescil edilmesini isteyebilir.

 

                   Satın alma usulünde malın tahmini bedelini belirlenmesi amacıyla belediye bünyesinde kıymet takdir komisyonları oluşturur. İdare söz konusu işlemden sonra tahmini bedel belirtilmeksizin kamulaştırılması kararlaştırılan taşınmazın malikine pazarlıkla satın almak veya trampa usulü ile almak gibi seçeneklerle resmi taahhütlü yazı ile malikine bildirir.

 

                   Kamulaştırmanın satın alma usulü ile yapılamaması halinde ise kamulaştırma bedelinin mahkemece tespiti ve taşınmaz malın idare adına tescili için TAŞINMAZIN BULUNDUĞU ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNDE MÜRACAATA BULUNUR VE BEDEL TESPİTİYLE BİRLİKTE ADINA TESCİLİNİ TALEP EDER.

 

                  Mahkemece belirlenmiş olan duruşma gününde hâkim tarafları taşınmaz bedeli konusunda anlaşmaya davet eder. Tarafların bedelde anlaşması halinde hakim söz konusu değeri kamulaştırma bedeli olarak tespit eder ve gerekli işlemleri yapar.

 

                  Tarafların bedelde anlaşamamaları halinde hâkim en geç otuz gün içinde keşif ve de otuz gün sonrasına duruşma günü koyarak malın değerinin tespiti için mahallinde keşif icra eder. Keşif sırasında muhtar hazır bulundurulur ve de beyanı alınır. Bilirkişiler söz konusu taşınmazın değeri için 15 gün içinde rapor oluşturur ve de söz konusu rapor duruşma beklenmeden taraflara tebliğ edilir. Tarafların bedelde anlaşamamaları halinde hâkim gerektiğinde yeni bir bilirkişi heyeti belirleyerek adil ve hakkaniyete uygun bir kamulaştırma bedeli tespit eder. Önemli bir ayrıntı olarak bilirkişi raporları daha önceden taraflara tebliğ edildiğinden dolayı bilirkişi raporlarına itiraz ancak duruşma sırasında gerçekleştirilir.

 

                         Asliye hukuk mahkemesinin vereceği bedele ilişkin kararın temyizi mümkün iken verilmiş olan idare adına tescil kararı ise kesin nitelik taşımaktadır.

 

                       Taraflar duruşma gününün tebliğinden itibaren 30 gün içinde idare mahkemesinde kamulaştırma kararının iptali için dava açabileceklerdir. Açılacak olan iptal davası ile birlikte alınacak olan yürütmenin durdurulması kararı ile asliye hukuk mahkemesinde görülen değer tespit ve de tescil davası idare mahkemesindeki iptal davasını bekletici mesele yapacaktır. İdare mahkemesinde dava da yürütmenin durdurulması kararı verilmez ise asliyle hukuk mahkemesinde dava görülmeye devam edecektir.

 

                      Kamulaştırma bedelinin tespitinin esasında cins ve nevi; yüz ölçümü; kıymetini etkileyecek bütün nitelik ve unsurlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini; varsa vergi beyanını; kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış olan kıymet takdirlerini; kamulaştırma gününden önceki özel amacı olmayan serbest alış satış durumundaki emsal satış değerleri; yapılarda resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını; yıpranma payını; bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri; esas tutularak BİLİRKİŞİ KURULUNCA TAŞINMAZIN KAMULAŞTIRMA DEĞERİ HESAPLACAKTIR. Bilirkişi kurulu ise kamulaştırmaya konu olacak yerin cins ve niteliğine göre üçü odalar listesinden;ikisi idare kurulu listesinden seçilmek üzere beş kişiden teşekkül edecektir.Mahkemeye gönderilmiş olan bilirkişi listesinden taraflar bilirkişi kurulu hakkında anlaşmaya varamaz ise o halde bilirkişiler hakim tarafından resen seçileceklerdir.Yine hakim bilirkişilere yapmış oldukları değer tespiti için usulüne uygun şekilde yemin ettirecektir.

 

                         İdare adına yapılan taşınmazın tescilinden sonra taşınmaz malın boşaltılması idarece icra memurundan istenecektir. İcra memuru taşınmaz malı on beş gün içinde boşaltmaları için içindekilere tebliğ edecektir.(SADECE TAŞINMAZ MALİKİNE OLMAYIP ÖRNEĞİN KİRACIYA DA TEBLİĞİ GEREKİR.)Bu süre içinde taşınmaz mal boşaltılmaz ise icraca boşaltılacaktır. İTİRAZ VE ŞİKÂYET İCRA MARİFETİYLE GERÇEKLEŞECEK OLAN BOŞALTMA İŞLEMİNİ DURDURMAYACAĞI GİBİ BOŞALTMA İŞLEMİ ALEYHİNE MAHKEMECE İHTİYATİ TEDBİR KARARI VERİLEMEYECEKTİR. YİNE TAŞINMAZIN BOŞALTIMASI SEBEBİYLE MAL SAHİBİ VEYA İDARE TAZMİNATLA SORUMLU TUTULAMAYACAKTIR.

                           İdare kamulaştırmanın her safhasında kamulaştırma kararı veren ve onaylayan yetkili merciin kararı ile kamulaştırmadan tek taraflı olarak kısmen veya tamamen vazgeçebilecektir. Bu halde uygun görülecek olan avukatlık ücreti ve yargılama giderleri idareye yükletilecektir.

 

                            Mal sahibi kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren beş yıl içinde kamulaştırmaya yapan idarece;kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaz ve de kamu yararı yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte ödeyerek taşınmaz malını geri alabilir.Geri alma hakkının doğmasından itibaren 1 yıl içinde kullanılmaması halinde söz konusu hak düşecektir.Yine bir den çok taşınmazın durumunun geri alma hakkı doğacak şekilde kullanılmaması halinde bir bütün olarak işlem görecektir.

 

                             Kamulaştırmaya konu olan söz konusu malın mülkiyetinin idareye geçmesi mahkemece verilecek tescil kararı ile olacaktır.

 

KAMULAŞTIRMAYA İLİŞKİN İÇTİHATLAR

 

                 Kamulaştırma bedelinin tespiti davasında dava bedelinin tespitinde idarece belgelerin mahkemeye verildiği gün esas alınmalıdır. Ayrıca üzerinde kat irtifakı bulunan yerlerde arsa ile ana yapının değeri ayrı ayrı hesaplanmalı ve bağımsız bölümde bulunan değeri etkileyecek nitelikler varsa bunlarında değere eklenmesi zorunludur.Bu noktaların değerlendirilmeden verilecek olan bilirkişi raporlarının değere esas teşkil etmesi bozma nedenidir.Bilirkişi kurulundan bu konuda ek raporlar alınarak bu doğrultuda kararlar verilmelidir.

 

18.H.D E.2005/2842 K.2005/5438

 

                     Kamulaştırma yasasının md 15 göre bilirkişi kurulunca taşınmaza değer biçilmesinde kamulaştırma kararının tamamlanmasından itibaren bir yıl içinde idarece tebligat yapılmamış ise kamulaştırma tarihinin hak sahibine tebliğ olduğu, tebligat yapılmadan dava açılmış ise dava tarihinden itibaren değer tespitinde bulunulur. Burada dikkat edilecek hak sahibinin kamulaştırma kararını öğrenmesinden itibaren bir ay içinde idare mahkemesinde dava açmaması halinde karar kesinleşmiş olarak söz konusu tarihi esas alarak kamulaştırma bedeli tespit edilirken; iptal davası açılması halinde ise idare mahkemesinde davanın ret tarihi itibariyle karar kesinleşmiş sayılarak o tarih itibariyle değer hesaplanacaktır.

 

18.H.D E.2002/12006 K.2003/435

 

                         Bağımsız yapıda ya da söz konusu taşınmazın diğer değer artırıcı unsurların toplamı taşınmazın esas değerinin %10 undan fazla olamayacağı dikkate alınmadan fazlaya karar verilmesi ve de bu konuda bilirkişi kurulundan ek rapor almadan karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir.

 

 

18.H.D E.2004/149 K.2004/2911

                 

                            Emsal satışın değer tespitinde dikkate alınırken bağımsız bölümünde dahil olduğu emsal satışın zorunluluk olmadıkça dikkate alınmaması gerektiği dikkate alınmadan sözü edilen emsal satışın çıplak arsa satış değeri olarak değerlendirilmesi; Emlak vergisinin kamulaştırma bedelinin tespitinde dikkate alınacak iken söz konusu emsal taşınmaz ile kamulaştırılacak taşınmazın değerler oranlarının ilgili belediyelere sorulmaması; Bilirkişi kurulunca emsal teşkil eden söz konusu parselin ALICISI, SATICISI, SATIŞ DEĞERİ VE SATIŞ TARİHİNİ GÖSTERİR BELGELERİN TAPU SİCİL MÜDÜRLÜĞÜNDEN GETİRİLMEMİŞ OLMASI bozma sebebi arz etmektedir.

 

18.H.D E.2009/5 K.2009/1183

 

 

                      Dava konusu taşınmaz arsa niteliğinde olup arsa değerinin hesaplanmasında kamulaştırma gününden önceki özel amacı olmayan serbest alış satışa tabi olan emsal taşınmazların bedel tespitinde esas alınması gerekir. Uzlaşma yolu ile idare tarafından değeri tespit edilen yahut kamulaştırılan diğer taşınmazların bilirkişi kurulunun yapacağı değerlendirmelerde esas alınmaması zorunlu olup bu yönde alınacak kararlar bozma sebebi olacaktır.Ayrıca değerlendirmeye esas alınan emsal satışların değerlendirme tarihlerindeki karşılıkların fiyat artış endeksleri uygulanması suretiyle tespiti ve de söz konusu emsal alınan taşınmaz ile kamulaştırma yapılacak olan taşınmaz arasında eksik ve üstün özeliklerinin tek tek belirlenerek oranları açıklanmak üzere tespiti gerekmektedir.Bildirilmiş olan emsallerin teyitleri de getirtilip gerektiğinde resen emsallerde celbedildikten sonra yeniden oluşturulacak bilirkişi kurulunca kamulaştırılacak taşınmazın değerinin tespiti gerekir.

 

5.H.D E.2003/6064 K.2003/10391

 

 

 

 

 

KAMULAŞTIRMANIN İPTALİ DAVASI

 

                          İdare tarafından taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinden açılacak olan bedel tespiti ve tescil davasından önce İDARENİN MUTLAKA SATIN ALMA USULÜNE BAŞVURMASI ZORUNLU OLUP, bu süreci usulüne uygun şekilde sonlandırması gereklidir.Bu süreç tamamlanmadan idare taşınmaz bedelinin tespiti ve de tescil talebinde bulunamayacaktır.

 

6.H.D E.2008/345 K.2008/2373

 

                          Diğer bir açıdan ise kamulaştırma yapılacak taşınmaz malikine söz konusu taşınmazın kamulaştırma kararına ilişkin tebligatın usulüne uygun olarak yapılması, aksi halde kamulaştırmanın iptali için iptal süresi başlamayacaktır.

 

6.H.D E.2007/2561 K.2009/998

 

                   Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından davalı taşınmaz malikine yapılan tebligat sonucunda malik dava dilekçesinin tebellüğ ettiği tarihten itibaren otuz gün içinde idare mahkemesinde iptal davası açabilecektir. Taraflara gönderilen meşruhatlı davetiye kâğıdında tarafların duruşmaya gelmemesi halinde yokluklarında karar vereceği ihtar edilir.

            

                 Kamulaştırma işlemi esasında bir idari işlem olduğundan dolayı bu işlemin yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırılığı ileri sürülerek açılacak olan iptal davası idari yargıda görülecektir. Yetkili mahkeme örneğin bakanlar kurulunun almış olduğu kamulaştırma kararında Danıştay olacak iken bunun dışında genel yetkili mahkemeler çerçevesinde taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde iptal davası açılabilecektir. Yine ÖNEMLE ÜZERİNDE DURULMASI GEREKİLEN KAMULAŞTIRMA KANUNU MD 23 DOĞAN KAMULAŞTIRILAN TAŞINMAZI ESKİ MALİKİN GERİ ALMA HAKKINA İLİŞKİN DAVANIN ADLİ YARGININ GÖREV ALANINA GİRDİĞİ NOKTASIDIR. İptal davasını açmaya yetkili olan kişiler olarak sadece kamulaştırılacak taşınmazın maliki değil ayrıca kamulaştırma sebebiyle menfaati zedelenen her gerçek kişi de iptal davası açmaya yetkilidir. Yine buna dayanak olarak İYUK md 2 de gösterilebilecektir. Davacının dava sırasında ölmesi halinde söz konusu dava mal varlığını etkileyebilecek davalardan olduğundan dolayı davacının mirasçıları da davayı devam ettirebileceklerdir. El birliği mülkiyetin olduğu ya da paylı mülkiyetin söz konusu olduğu davalarda da yine her bir paydaş kamulaştırmanın iptali davası açabileceklerdir. Bunun dışında ise zilyetlik sebebiyle kamulaştırmanın iptali davası mülkiyetin ispat edilememesi halinde dava ehliyeti bulunmaması sebebiyle retle sonuçlanacaktır. Yine kamulaştırma yapılacak olan taşınmazın kiracısı da yine aynı şekilde kamulaştırmanın iptali davası açamayacaktır.Kamulaştırmanın iptali davasında davalı olarak gösterilecek olan istisnasız şekilde idare olacaktır.Yine İYUK md 7/4 bendi gereği kamulaştırma işlemi ile dayanağı olan imar planına karşıda yine süresi içinde iptal davası açılabilecektir.

 

                       Danıştayın vermiş olduğu bir kararda davacıya adrese tebligat yapılmadan ilan yolu ile tebligat yapılması durumunu yasaya aykırı bularak iptal kararı vermiştir. Danıştay 6.Dairesi E.2010/5764 K.2011/4942 Taşınmazın bedeli ve tescil davası nın tebligatı yapılmadan açılacak olan iptal davaları vaktinden önce açılma sebebiyle incelenmeksizin ret kararı verilecektir. Danıştay 6.D E.2007/4460 K.2009/3951Kamulaştırmanın hazırlayıcı işlemleri niteliğinde olan kamu yararı kararı ve de uzlaşmaya davet yazısı da tek başına dava konusu edilemeyecek; edilmesi halinde ret sebebi olacaktır. Danıştay 6.D E.2008/8390 K.2008/9062

 

DAVANIN ESAS YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

 

                       Kamulaştırma işlemi bir idari işlem olduğundan dolayı bu işlemin yetki,şekil,sebep,konu ve maksat yönlerinden biri ile veya birden fazlası ile hukuka aykırılığını ileri sürerek açılan davalarda işlemin belirtilmiş olan esas yönleri açısından hukuka uygunluğu incelenecektir.

 

                       1)Yetki ve Şekil Yönünden Denetim

 

                       Kamulaştırma işlemine karşı açılan iptal davasında işlemin yetki yönünden hukuka aykırı olduğu iddiası kamulaştırmaya yetkili kamu tüzel kişileri tarafından yapılmamasından veya kamu yararı kararının yetkili organ tarafından alınmamasından kaynaklanabilir. Bunlar TAPUYA KAYITLI TAŞINMAZLARDA SATIN ALMA USULÜ DENENMEDEN DOĞRUDAN KAMULAŞTIRMA DEĞER TESPİTİ VE TESCİLİN TALEP EDİLMESİ; KAMULAŞTIRILMAK İSTENEN TAŞINMAZIN ÖLÇEKLİ PLANININ YAPILMAMIŞ OLMASI, KAMU YARARI KARARI VERECEK OLAN KURULLARDA OLUŞACAK OLAN SAKATLIK halleri gibi durumlarda yetki ve şekil yönünden iptale tabi olacaktır.

 

                       2)Konu Yönünden Denetim

 

                     Kamulaştırma işleminin konusunu kamulaştırmaya ilişkin diğer öğelerin uygunluğu da değerlendirilerek uygunluğu saptanacaktır. ÖRNEĞİN KAMU MALI KAMULAŞTIRILAMAYACAĞINDAN DOLAYI KAMULAŞTIRILMASI HALİNDE KONUSU SAKAT BİR İDARİ İŞLEM SÖZ KONUSU OLACAKTIR. DANIŞTAY 6.D E.2003/6862 K.2005/3531Yine kamulaştırmanın kamunun ihtiyacından fazla yapılması halinde de işlemin sakat olacağı gibi irtifak hakkı kurulması yeterli iken taşınmazın tamamının kamulaştırılması durumu da konu yönünden sakatlık sebebiyle iptale tabi olacaktır. İki idare kurumunun kamulaştırılma noktasında karşı karşıya gelmesi halinde Danıştay 1.Dairesi hangisinin daha çok ihtiyacı olduğuna karar verecektir.

 

                        3)Sebep ve Amaç Yönünden Denetim

 

                       Genel olarak dikkat edilmesi gerekilen kamu yararı kararının alınmasını gerektirmeyen durumlarda da kamu yararı olduğu kabul edilmektedir. Buna göre kamu yararı kararı alınmasını gerekli kılan durumlarda işlemin şekli unsuru diyebiliriz. ÖRNEĞİN KAMULAŞTIRIMAYA KONU OLAN TAŞINMAZIN İMAR PLANINDA YER ALMAMASINA RAĞMEN İMAR PLANINA DAYALI KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNE KONU OLURSA O HALDE SEBEP UNSURU AÇISINDAN HUKUKA AYKIRI OLACAKTIR.

DANIŞTAY 6.D E.2008/12396 K.2010/9826 YİNE İMAR PLANINA DAYALI YAPILAN KAMULAŞTIRMALARDA İMAR PLANININ İPTAL EDİLMESİ DURUMUDA UYGULAMA İŞLEMİ OLAN KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİ SEBEP YÖNÜNDEN İPTALİNE NEDEN OLACAKTIR. DANIŞTAY 6.H.D E.2008 K.2011/4942.BİR DİĞER ÖNEMLİ NOKTA İSE İMAR PLANINDA TAŞINMAZIN FOKSİYONUN BELİRTİLMESİ HALİNDE TAŞINMAZ MALİKİ TAŞINMAZA YÜKLENEN FOKSİYONA UYGUN OLARAK KAMULAŞTIRILMASINI İDAREDEN TALEP EDEBİLECEKTİR. ANCAK BUNUN DIŞINDA İDARE MAHKEMESİNDE İDARENİN MALIN KAMULAŞTIRILMASINI İSTENMESİNE YÖNELİK DAVA İDARE AÇISINDAN İDAREYİ ZORLAYACAK ŞEKİLDE KAMULAŞTIRILMA TALEP EDİLEMEYECEĞİNDEN AÇILMIŞ OLAN İDARE ALEYHİNE ZORLAYICI DAVALAR RET EDİLECEKTİR.

 Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :

"KAMULAŞTIRMA ESASLARI ve Kamulaştırma İşlemine Karşı Açılacak İptal Davası " başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.Uğur Hakan Kahraman'e aittir .
      Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.